Thanh gươm hát bội – Mịch Quang (P4)

02/10/2020

(Tiếp)

Cảnh Sáu

Nhà Đào Tấn.

Chi Tiên đang ngồi chép tuồng rồi đứng dậy đọc tuồng)

Chi Tiên:

(Ngâm)

Tiếc bấy Thành Thang công đức lớn

Giận thay Thương Trụ tiết danh nhơ

Tình vợ nghĩa chồng sao nỡ giết

Trung quân chí cũ ắt phai mờ

Đào Tấn (ra, vẻ phẫn uất):

Không thể chịu được nữa rồi, không thể chịu được nữa rồi!

Chi Tiên:

Thưa cha, có chuyện chi mà người giận giữ thế. Mà áo cha bị lấm hết cả rồi. Chắc cha vừa bị ai làm ngã, cha đi thay áo đi cha! (đưa Đào Tấn vào. Thành Thái và Thị vệ ra).

Thành Thái:

Thưa Đào tiên sinh, thưa Đào tiên sinh!

(Đào Tấn và Chi Tiên ra)

Đào Tấn:

Cháu là ai, tìm ta có việc gì?

Thành Thái:

Xin cho tôi được gặp riêng tiên sinh (Đào Tấn ra hiệu cho Chi Tiên vào. Ông đến gần Thành Thái nhận ra vị vua trẻ, vội quỳ xuống).

Đào Tấn:

Thưa, chào thánh hoàng!

Thành Thái:

Trẫm đang cải trang vi hành, không cần đa lễ

Hơn nữa, trong triều là đạo vua tôi

Còn ở đây, là đạo sư đệ

Xin thầy cứ tự nhiên cho

Đào Tấn:

Mời bệ hạ ngồi, xin người dùng trà

Thành Thái:

Hình như quan Phủ doãn vừa đi đâu về

Đào Tấn:

Muôn tâu! Thần vừa tranh thủ dạo phía chợ Đông Ba tìm hiểu dân tình

Thành Thái:

Có việc gì không, thưa thầy?

Đào Tấn:

Thưa bệ hạ!

Dân chúng kêu nhiều về nạn tham quan ô lại và rất bất bình về chuyện người của toà khâm sứ lộng hành mà triều đình ta bất lực

Thành Thái:

Hình như người muốn nhắc tới tên Bồi Ba, tay sai toà khâm sứ

Đào Tấn:

Dạ thưa, chính vậy!

Thành Thái:

Trẫm cũng đã nghe nhiều chuyện Bồi Ba ức hiếp dân lành, coi thường phép vua, luật nước. Vừa rồi trên đường tới đây, trẫm gặp một người mẹ có con bị Bồi Ba vu oan để cướp tiền, bắt người rất ngang ngược. Thầy đã nghĩ gì về việc trừng trị bọn cướp ngày này để trấn an dân chúng?

Đào Tấn:

Muôn tâu!

Thật khổ là những năm trước

Tiên đế quá đam mê tửu sắc

Trọng kẻ nịnh hót, kỵ người thẳng ngay

Khiến triều ca lũ gian nịnh chật đầy

Không còn chỗ cho những ai trung chính

Bởi vậy, hôm nay giữa chợ Đông Ba, người dân đã nói không chút e dè rằng

Triều đình ta quan chẳng ra quan…

Thành Thái:

Và vua chẳng ra vua phải không thầy. Bà mẹ đi tìm con cũng vừa nói với ta như vậy. Trẫm đau lắm, nhưng dân họ nói không sai. Thưa thầy, ta có thể nào làm cho vua thật là vua và quan phải ra quan không hở thầy?

Đào Tấn:

Thưa bệ hạ, thần nghĩ, rất khó

Bởi triều đình ta chỉ là một triều đại vong nô

Cái ách đô hộ của người Pháp chẳng dễ cho ta xoay trở

Thành Thái:

Không dễ nhưng không thể không làm

Chừng nào trẫm và thầy còn tự hào mình là vua quan của nước Nam

Ngàn năm trước đã xây nền tự chủ

Đào Tấn:

Thần thật cảm phục chí lớn của thánh thượng

Thành Thái:

Lũ tây dương tưởng

Người Nam ta ai cũng cam phận bù nhìn

Nhưng chúng quên rằng đất nước này chưa bao giờ hết những kẻ thất phu

Đào Tấn:

Quốc gia hưng vong, thất phu hữu trách

Thưa thánh thượng, đúng là thất phu nước Nam ta chưa bao giờ quay lưng trước sự tồn vong của đất nước.

Thành Thái:

Tấm gương của cựu hoàng Hàm Nghi còn đó

Dẫu chúng ta thân cá chậu chim lồng

Nhưng trẫm muốn vua vẫn phải ra vua

quan vẫn phải ra quan

Để cứu lấy niềm tin nơi bách tính

Đào Tấn:

Thưa thưa

Quả thánh hoàng là

Dù tuổi còn niên thiếu

Chí khí thật cao vời

Thần nguyện sẽ theo người

Làm một vị quan chính trực.

Thành Thái:

Hay hay

Vậy thì, trước hết nhờ quan Phủ doãn

Quét sạch ngay những rác rưởi đô thành

Cảnh cáo bọn Tây dương đắc chí.

Đào Tấn:

Thưa thánh hoàng, nhưng thần chỉ sợ chức quan Phủ doãn sẽ không đủ quyền hành.

ThànhThái (Lấy thanh thượng phương kiếm trên tay thị vệ đưa cho Đào Tấn):

Vậy thì đây, đây sẽ là sức mạnh giúp người thực thi chức trách.

Đào Tấn:

Ôi! Thượng phương bảo kiếm

Xin đội ơn thánh thượng (Quỳ xuống đỡ thuợng phương bảo kiếm)

Thành Thái:

(hát phú lục)

Gươm báu trao thầy, cậy giữa công đường, nêu chính nghĩa

Chiếu theo luật nước, tội nào án nấy, thật nghiêm minh

Đào Tấn:

(hát tiếp)

Vua trẻ đã ban gươm, thần nguyện hết lòng lo việc nước

Kỷ cương gìn giữ trọn, với quân sâu mọt chẳng dung tình

Thành Thái:

Xin tạm biệt thầy, chúc thầy thành công.

Đào Tấn:

Chúc thánh thượng an khang. (Thành Thái cùng thị vệ vào)

Thượng phượng kiếm đã được trao, quyền hành đạo đã trong tay

Ta nguyện sẽ xứng với lòng tin vua trẻ. (Gọi Đội Hiệp)

Chú Đội, hãy cùng ta tới công đường lập tức

(Chi Tiên ra)

Chi Tiên:

Thưa cha, người định đi đâu mà gấp gấp làm vậy?

Đào Tấn:

Việc quan con hỏi làm chi?

Chi Tiên:

Con mới nghe cha nói chuyện cùng hoàng thượng, con biết hết rồi

Chắc cha định đưa Thượng phương bảo kiếm vua trao đi trị tội Bồi Ba

Cha ơi! Ngoài chợ người ta nói đã mấy đời Phủ doãn chẳng ai dám động đến Bồi Ba

(nói lối ai)

Nước kia một gáo, lửa nọ muôn xe

Trị tội Bồi Ba là sẽ gây sự với Khâm sứ Pháp

Xin cha già tỉnh táo xét suy

Kẻo rồi nữa hoạ vô đơn chí cha ơi

Đào Tấn:

Chi Tiên

Cha đã suy xét kỹ

Việc nước cha phải làm

Chú Đội, thôi chúng ta đi (cùng Đội Hiệp vào)

Chi Tiên:

Mẹ, mẹ ơi! chuyện lớn, chuyện lớn rồi

Vợ Đào Tấn:

Có chuyện gì vậy Chi Tiên?

Chi Tiên:

Mẹ ơi

Cha con mới được Hoàng thượng trao cho bảo kiếm thuọng phương

Đã vào gấp cồng đường

Chắc là định bàn việc bắt ông Bồi Ba trị tội

Làm sao bây giờ hả mẹ?

Vợ Đào Tấn:

Mẹ con ta phải chạy theo ngăn cha lại

Ông Đào ơi

Sao ông cứ muốn xả thân ngăn sóng dữ

Sao ông cứ một niềm ngay chúa thảo dân

Sao ông không biết hiện nay người ta chỉ

Giết nhau vì giành bạc giành tiền

Đạp nhau bởi tranh quyền đoạt chức

(hát nam ai)

Đoạt chức tranh quyền ai đó

Có nhớ gì đến nước đến dân

Chi Tiên:

(hát tiếp)

Dân nghèo, nước mất, ai cần

Chỉ lo giàu có vinh thân riêng mình

Vợ Đào Tấn:

Người ta có bè có bối, có phe có cánh, có cái dù che cái cán, còn ông đơn thương độc mã, thượng phương bảo kiếm của ông vua vong nô thì có mạnh mẽ gì, khéo mà ông

(hát tiếp)

Đứng chơ với phận người trung chính

Hại mình rồi hại đến gia thân (cùng vào)

Đào Tấn:

(hát tẩu mã)

Vai mang gươm báu đến công đường

Đội Hiệp:

Theo sát Bồi Ba lệnh khẩn trương

Đào Tấn:

Nợ nước ơn dân lo báo đáp

Đội Hiệp:

Tình thầy nghĩa bạn nguyện vuông tròn.

(Vợ Đào Tấn và Chi Tiên ra cản hai người)

Vợ Đào Tấn:

Ông ơi, xin ông đừng vội bước

Ông đừng quá nóng giận mà chết đó ông ơi

Đào Tấn:

Kìa bà, bà làm gì vậy

Tôi đang lo việc nước

Sao bà lại cản đường

Người ta thấy người ta cười cho kìa

Vợ Đào Tấn:

Có thật ông định đi bắt Bồi Ba

Có đúng ông quyết ăn thua cùng khâm sứ

Ông muốn đeo gông vào cổ sao vậy ông?

Đào Tấn:

Thôi thì bà đã rõ

Tôi chẳng dấu mà chi

(Đưa thưọng phương bảo kiếm ra)

Bà xem đây!

Vợ Đào Tấn:

Chớ cái gì gớm gớm vậy ông?

Đào Tấn:

Thượng phương bảo kiếm của đức Thành Thái trao cho tôi chớ là cái gì. Người ta thường gọi đó là gươm vía đó, bà biết không?

Vợ Đào Tấn:

Chớ ông lãnh cái gươm vía này làm cái gì. Ông có biết đâm ai, chém ai bao giờ đâu mà bây giờ lại đi nhận gươm với súng. Ông nhường nó cho người khác đi, ông không hợp với nó đâu

Bây giờ

Các quan to đều hèn hạ cúi đầu

Mình chức nhỏ hơi đâu mà chính trực

Đào Tấn:

Chớ bà nghe ai mà hôm nay ăn nói kỳ cục vậy

Bà không muốn tôi làm người chính trực thì chắc muốn tôi tập đi buôn lậu, tập ăn của đút sao?

Vợ Đào Tấn:

Không, không, tôi chỉ muốn nhắc ông rằng

(hát phú lục)

Thế nước chông chênh, một cánh én dệt mùa xuân sao được

Tình người điên đảo, giữ thanh liêm cũng đặng rạng danh rồi

Đào Tấn:

Bà oi! tôi nói cho bà nghe

Ngày từ giã quê nhà ra kinh, thầy Quỳnh Phủ có dặn tôi rằng

Đừng vì chức nhỏ mà nhỏ luôn phẩm cách

Cũng chớ cậy quyền to mà to cả lòng tham

Vậy tôi hỏi bà tôi có cần làm theo lời người dạy không đây?

Vợ Đào Tấn:

Thì nào tôi đâu có bảo ông làm trái ý thầy

Nhưng chỉ nhắc ông

Một cánh én sao dệt nổi mùa xuân.

Đào Tấn:

Đúng là một cánh én không dệt nổi mùa xuân

Nhưng mà

(hát khách)

Cặn kẽ đôi lời

Bà cứ để tôi liệu thời cơ mà tính việc

Tôi sẽ không làm gì hại đến mình, đến gia đình đâu

Tôi chỉ lo

Kỷ cương giữ vững, ngõ cho dân chúng được yên lành.

Thôi mẹ con bà hãy yên tâm về đi

Vợ Đào Tấn:

Nhưng ông nhớ đừng nhiễu sự với kẻ quyền thế, nhất là với bọn tây dương.

Chi Tiên, thôi ta về đi con.

(hai mẹ con vào)

Đào Tấn (với Đội Hiệp):

Ta đi đi chú Đội

(hát khách)

Nắm vững gươm thiêng luật pháp

Diệt bạo trừ gian, thưởng phạt công minh, tròn nghĩa vụ

Đội Hiệp:

(hát tiếp)

Chẳng phân quý tiện, chẳng sợ quyền uy, chung lưng đấu cật dựng cơ đồ

(cùng vào)

Cảnh Bảy

Nhà Bồi Ba

Bồi Ba:

(bạch)

Tung hoàng xứ Huế khắp gần xa

Ngõ hẻm hang cùng khét tiếng ta

Áo gấm thẻ ngà vua phải cấp

Ai ai chẳng ngán cụ Bồi Ba

Ta đây

Với quan Tây cam phận sai nha

Với dân Huế ta tác oai tác phúc

Tuy chỉ là bồi cho ngài khâm sứ

Sớm tối dọn nhà, pha nước

Nhưng đấy chỉ là cái vỏ thôi, chứ còn việc chính là

Tháng ngày sục sạo dò la

Người Pháp mới đến bảo hộ xứ Trung kỳ này, quan lại An Nam, người ham chức, kẻ ham tiền, chạy theo gần hết. Nhưng cũng có không ít quan nha cứng đầu vẫn mưu đồ phản nghịch, nên ngài khâm sứ mới phải cậy đến cái tài chó săn tính mũi của ta.

Ca sĩ (ra):

Dạ thưa thầy!

Bồi Ba:

Chào ca sĩ, o vào đây, mời o ngồi

Ca sĩ:

Thưa thầy, thầy gọi em có việc chi ạ?

Bồi Ba:

Có việc, mà việc lớn đấy

Số là ngài Khâm sứ muốn nghe ca Huế, để biết cái Cu-lơ-đơ-xanh của xứ Huế mình nên tôi định mời o tối nay đến ca cho ngài thưởng đó!

Ca sĩ:

Vậy, có mời thêm người đờn không?

Bồi Ba:

Một cây nguyệt của moã đây là đủ rồi, ta chơi kiểu độc lạc o nè

Ca sĩ:

Thưa thấy, vậy tối nay em nên ca những bản chi?

Bồi Ba:

Đầu hôm ta làm cổ bản, sau là tứ đại cảnh, khuya khuya một ít, ta ca nam bằng, nam ai.

Thôi, bây giờ ta với o ráp thử nghe!

(Bồi Ba lấy đàn so dây). O ca cổ bản nghe!

Ca sĩ (ca):

Duyên thắm duyên càmg đượm

Vì giống đa tình

Thêm nhiều ngày mặn nồng càng xinh

Bậc khuynh thành thật là tài danh

Song duyên kia đang phụ nào trách chi mình

Chỉ non thề nguyện cùng trời xanh…

Bồi Ba:

Giọng o hay lắm, nhưng o ca xưa quá, rề rạc quá, phải biết ca cho mô-đec lên một tí chớ

Ca sĩ:

Ca mô đec là ca sao hả thầy

Bồi Ba:

Nghĩa là phải pha thêm kiểu hát tây vào, phải rung cái cổ lên, bỏ bớt i a, i ư kiểu quê mùa đi. Kiểu đó chỉ có các ông hủ nho ưa thôi, chứ người tân học, người Pháp họ cười là cổ hủ. Đây, tôi ví dụ cho o nghe cách hát mođec nhé!

(cầm đàn và ca)

Duyên thắm duyên cnàg đượm ựm, ựm, ựm, vì giống đa tình ình ình (rung giọng như hát tây). Đấy, o thấy nó có tân thời không, ca modec là vậy đó. O có thấy cây nguyệt của tôi nó cũng tơ-rê-mô-lô như cây măngđolin của người Pháp, nghe dòn tai lắm phải không o?

Ca sĩ:

Thưa thầy, em thấy ca vậy cứ như người nói ngọng, em không ca được đâu!

Bồi Ba:

Thôi, không ca kiểu tây thì ca kiểu cổ cũng được. Nhưng moã dặn o cái này, o phải nhớ mà theo.

Ca sĩ:

Khi có mình moã và o ở lại với ngài khâm sứ đến khuya, nếu ngài khâm sứ vui, có bedêretxe chi chi đó, thì o cũng phải tự nhiên hưởng ứng cho thiệt tình nghe.

Ca sĩ:

Bedêretxê là sao hả thấy, em chưa biết?

Bồi Ba:

O chưa biết sao, là vậy này (ôm chầm ca sĩ)

Ca sĩ:

Buông tôi ra, buông tôi ra (vùng chạy, Bồi Ba đuổi theo vấp phải một tên đồ đảng chạy vào, hắn đá ngã tên đồ đảng)

Bồi Ba:

Mạc xà lù! Đồ ngu!

Có chuyện chi mà sớn sa, sớn sát, sớn sa, sớn sát.

Đồ đảng:

Dạ, thưa quan bồi, gay rồi ạ.

Bồi Ba:

Có việc chi mà gay với go?

Đồ đảng:

Dạ, nghe nói vua Thành Thái vừa mới sắc cử ông Đào Tấn làm Phủ doãn Thừa Thiên

Bồi Ba:

Đào Tấn nào?

Đồ đảng:

Dạ, ông Đào Tấn từng làm phủ doãn năm xưa, khét tiếng liêm chính đấy ạ?

Bồi Ba:

À, cái cha Đào Tấn hát bội phải không?

Đồ đảng:

Dạ đúng, là cái ông quan hát bội đấy!

Bồi Ba:

Tưởng ai (cười ngặt nghẽo)

Cha Đào Tấn hát bội mà làm Phủ doãn thì càng hay, ta càng được xem hát bội thoả thuê chứ sao! Chớ quan Phủ doãn thì làm được gì.

Đồ đảng:

Nhưng nghe nói ổng còn được vua trao cho Thượng phương bảo kiếm!

Bồi Ba:

Thượng phương bảo kiếm là cái gì mà bọn bay sợ vậy?

Đồ đảng:

Đó là gươm được quyền tiền trảm hậu tấu!

Bồi Ba:

Mẹc xà lù! Tao có phải là người của Nam triều đâu mà sợ cái gươm tiền trảm hậu tấu. Tao là người của ngài Khâm sứ, là người của Pháp quốc bảo hộ, biết chưa! Với lại thượng phương bảo kiếm vào tay ông quan hát bội họ Đào thì cũng trở thành gươm gỗ, gươm hát bội chứ là gì. Còn nói lão ta liêm chính, để rồi xem liêm chính được mấy ngày. Quan lại bây giờ có thằng nào mà không mua được. Bay cứ yên tâm đi. Thời này có tiền mua vua cũng được chứ sá gì một tên Phủ doãn. Rồi bay coi!

(như chợt nhớ ra) À còn cái danh sách dư đảng Cần vương thế nào rồi?

Đồ đảng (lấy danh sách trong túi ra):

Dạ thưa, chúng tôi đã hoàn thành.

Bồi Ba:

Được, khá lắm, vàng khối của ta trong tờ giấy này đây.

Làm tốt lắm, ta thưởng cho anh em bay đấy. Thế chúng bay đã tìm ra chỗ ở của con nhỏ bán hoa ta bắt hụt hôm trước chưa?

Đồ đảng:

Dạ thưa ông lớn, bọn con đã dò được rồi.

Nó mới cưới chồng, hai vợ chồng nó ở bên Vĩ Dạ.

Bồi Ba:

Được, cái gì tao đã thích, cấm thoát khỏi tay tao.

Vậy, tụi bay phải mai phục, theo dõi chúng, đêm nay tao sẽ ra tay. Ha, ha, ha.